Έθιμα της Αποκριάς, ο «Βλάχικος γάμος» στη Θήβα

Ο Βλάχικος Γάμος είναι ένα αποκριάτικο έθιμο και έχει επικρατήσει στη Θήβα από το 1830. Είναι ένας συνδυασμός της διονυσιακής λατρείας, των ποιμενικών εθίμων των Βλάχων και των Χριστιανικών γιορτών. Το έθιμο αποτελεί μια σατυρική παραλλαγή τέλεσης ενός ποιμενικού γάμου ενσωματώνοντας στοιχεία και συνήθειες των Βλάχων που εγκαταστάθηκαν στη Θήβα (στον Βλαχομαχαλά) μετά την κάθοδό τους από τον Ασπροπόταμο της Πίνδου. Το δρώμενο γίνεται σε 4 φάσεις που λαμβάνουν χώρα την Τσικνοπέμπτη, την Κυριακή της Τυρινής, την Καθαρά Δευτέρα και την ημέρα της γιορτής του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος.

ΔΙΟΝΥΣΙΑ

Ο θεός Διόνυσος ή Βάκχος, ήταν ο γιος του Δία και της βασίλισσας της Θήβας, Σεμέλης και αντιπροσωπεύει την Άνοιξη, με την γονιμότητα και ανανέωση της φύσης, το κρασί και το γλέντι.

Κατά τις διονυσιακές – βακχικές γιορτές, τα Διονύσια, οι άνθρωποι, μεταμφιεσμένοι, χόρευαν και έπαιζαν θορυβώδη μουσική, με αυλούς, κύμβαλα, τύμπανα κ.ά. Στο κεφάλι φορούσαν στεφάνι από κισσό, στο πρόσωπο σατυρικές μάσκες – προσωπεία και ανάμεσα στα σκέλια τους τοποθετούσαν υπερμεγέθη φαλλό που έφτιαχναν από ξύλο συκιάς.

Τα «Κατ΄Αγρούς Διονύσια» ή «Ανθεστήρια» γινόντουσαν την Άνοιξη, δηλαδή την εποχή που η φύση αναγεννάτε από το Χειμώνα. Είχαν σκοπό να ωθήσουν τον άνθρωπο στην χαρά, το γλέντι αλλά και στην αυτογνωσία για πνευματική και ψυχική λύτρωση. Κατά τις γιορτές κυριαρχούσαν φαλλικά τραγούδια, πυρρίχιοι χοροί, οινοποσία, σκωπτικοί διάλογοι, αστεία πειράγματα, άσεμνες χειρονομίες και αναπαραστάσεις του θανάτου και της ανάστασης. Τις ίδιες τελετές με τις διονυσιακές έκαναν και οι ποιμένες για να βλαστήσει η γη τους και μπορέσουν να βοσκήσουν τα κοπάδια τους.

ΑΠΟΚΡΙΕΣ

Οι Απόκριες, είναι απομεινάρια της διονυσιακής λατρείας και συνδυάζουν τις μεταμφιέσεις, το φαγητό και τους χορούς της λατρείας αυτής με τις χριστιανικές γιορτές που έχουν οριστεί πριν Μ. Σαρακοστή, μέχρι την Καθαρά Δευτέρα.

Την Καθαρά Δευτέρα γιορτάζουμε τα κούλουμα δηλαδή την ομαδική έξοδο των ανθρώπων στη φύση με φαγητό, τραγούδι και γλέντι. Τα κούλουμα είναι γνωστά κι ως κούλουμπα, κούμουλες, κουμουλάθες ή κούμουλα. Η λέξη κούλουμα πιθανώς να προέρχεται από τη λατινική λέξη «columna», που σημαίνει στήλη καθώς οι Αθηναίοι από πολύ παλιά συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρά Δευτέρα στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.

Μετά την Καθαρά Δευτέρα, το επόμενο Σάββατο, η χριστιανική θρησκεία γιορτάζει το θαύμα των κολλύβων του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος, η οποία είναι μια κινητή γιορτή (43 ημέρες πριν το Πάσχα) και συνδέεται με την Καθαρά Δευτέρα.

Ο Βλάχικος Γάμος ως κατάλοιπο της πανάρχαιας οργιαστικής διονυσιακής λατρείας είναι το ομαδικό γλέντι, το μεθύσι, η πομπή, ο Πυρρίχιος χορός, τα Φλάμπουρα με στολισμένα με πορτοκάλια (καλάμι σε σχήμα σταυρού που στις 4 άκρες έβαζαν φρούτα και λουλούδια ως σύμβολα ευμάρειας και ευκαρπίας για την καινούργια ζωή), οι γκλίτσες (παραλλαγές των βακχικών θυρσών, ένα ευθύγραμμο κλαρί με φουντωτή άκρη που κρατούσαν κατά τους διονυσιακούς χορούς), η σάτιρα, οι αισχρολογίες και τα πειράγματα, ο χορός και η ακατάσχετη οινοποσία, τα πηδήματα και οι κραυγές, ο «Πανούσης» (αναπαράσταση του υπηρέτη) με το υπερμέγεθες ομοίωμα του φαλλού και τα κουδούνια στα σκέλια του, οι «θεατρίνοι ή γελοίοι», με την ιδιόμορφη φορεσιά τους (κατσάρια δεμένα πάνω σε άσπρες κάλτσες, σαν αρχαία σανδάλια, με κλαριά κισσού στα κεφάλια τους) και ο «χορός του πεθαμένου», που συμβολίζει την αναγέννηση της φύσης και τη νίκη της ζωής πάνω στον θάνατο.

Ο «χορός του πεθαμένου» έχει ενσωματωθεί στο δρώμενο του Βλάχικου Γάμου καθώς συνδέεται άμεσα με το Φεβρουάριο, το μήνα της φροντίδας των νεκρών και των καθαρμών. Το όνομα Φεβρουάριος προέρχεται από το λατινικό Februarius και το ρήμα februare που σημαίνει καθαρίζω και εξαγνίζω. Κατά το ρωμαϊκό έτος, όπου ο τελευταίος μήνας του χρόνου ήταν ο Φεβρουάριος, γιόρταζαν τα Februa, μια εξαγνιστική γιορτή κάθαρσης καθώς και ότι έχει σχέση με τον θάνατο θεωρείται μολυσμένο και πρέπει να καθαρίζεται. Η χριστιανική θρησκεία έχει εντάξει όλα τα Ψυχοσάββατα του χρόνου, μέσα στο μήνα αυτό.

ΒΛΑΧΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ

Αν επισκεφτείτε τη Θήβα τις Απόκριες θα έχετε τη δυνατότητα να παρακολουθήσετε αλλά και να συμμετέχετε στην αναβίωση του Βλάχικου Γάμου μέσα από τα εξής δρώμενα :

Την Τσικνοπέμπτη «πιάνονται» τα προζύμια για τον Βλάχικο Γάμο. Τα «μπουλούκια», δηλαδή οι παρέες των Βλάχων, συγκεντρώνονται το βράδυ στις ταβέρνες της πόλης μαζί με τους παρευρισκομένους και διασκεδάζουν μέχρι πρωίας με τα τοπικά όργανα, τα νταούλια και τις πίπιζες. Όλα προμηνύουν τις χαρές και τα μεθύσια που θα έρθουν.

Την Κυριακή της Τυρινής, το μεσημέρι, οι «Καπεταναίοι» με τον «Πανούση» (υπηρέτης), το Φλάμπουρο (σημαία του γάμου), το νταούλι και την πίπιζα, φέρνουν βόλτα τα βλάχικα στέκια και συναθροίζουν τα παλικάρια του «μπουλουκιού». Οι παρέες συγκεντρώνονται στον κεντρικό πεζόδρομο, την οδό Επαμεινώνδα στην πλατεία της Θήβας και αρχίζουν τα τραγούδια, τους χορούς και το ποτό, με το γλέντι να κρατάει μέχρι αργά τη νύχτα.

Την Καθαρά Δευτέρα, το πρωί, το γλέντι αρχίζει με τις φωνές του «σκάρου» (εγερτήριο των Βλάχων).

Κάθε «μπουλούκι» ανάβει μια φωτιά στην κεντρική πλατεία, στον πεζόδρομο της οδού Επαμεινώνδα και ψήνουν στη θράκα την «προπύρα», δηλαδή τη πίτα της νύφης. Γύρω από την φωτιά οι άντρες χορεύουν τον Πυρρίχιο χορό.

Ο Πυρρίχιος χορός, ήταν αρχαίος ελληνικός χορός όπου κατά τον Πλάτωνα ήταν μέρος της διονυσιακής λατρείας και υπήρχαν 2 είδη, ο « ειρηνικός» και ο «πολεμικός». Ο «ειρηνικός» αποτελούσε χορό συμποσίων, με τη συμμετοχή αντρών και γυναικών σε κύκλο και ο «πολεμικός» γινόταν από ομάδες πολεμιστών χωρισμένους σε αμυνόμενους και επιτιθέμενους. Οι Σπαρτιάτες το θεωρούσαν ένα είδος πολεμικής προπόνησης και τον μάθαιναν από μικρά παιδιά.

Σήμερα ο χορός αυτός χορεύεται από τους Πόντιους, μόνο με άντρες, (οι γυναίκες απαγορευόταν να χορέψουν τον Πυρρίχιο) με τη διαφορά ότι οι χορευτές αντί να σχηματίζουν κύκλο, σχηματίζουν ευθεία γραμμή.

Το γλέντι και ο χορός συνεχίζεται στον πεζόδρομο της Επαμεινώνδα μέχρι τις 12.00 το μεσημέρι και στη συνέχεια οι παρέες συγκεντρώνονται στο γραφικό ξωκλήσι της «Αγία Τριάδας» για φαγητό και κρασί, πριν ξεκινήσει η Γαμήλια Πομπή και η τελετή του Βλάχικου Γάμου. Όλοι μαζί οι Βλάχοι στρώνουν κοινό τραπέζι, με τους «επίσημους καλεσμένους» του γάμου και με τους επισκέπτες, με νηστίσιμα φαγητά και τη ρετσίνα της περιοχής να ρέει άφθονη.

Στις 3.00 το μεσημέρι ξεκινάει η Γαμήλια Πομπή, για την «αγορά» δηλαδή το κέντρο της πόλης, µε το «Γαμπρό» και τη «Νύφη» (συνήθως κάποιος άντρας ντυμένος νύφη) πάνω σε άμαξα, την οποία σέρνουν άλογα.

Τα «μπουλούκια» και οι επισκέπτες ακολουθούν την άμαξα χορεύοντας μέχρι η πομπή να καταλήξει, περίπου στις 5.00 το απόγευμα, στην οδό Επαμεινώνδα. Εκεί είναι τοποθετημένες οι καλύβες, τα «κονάκια των συμπέθερων», που περιμένουν το ζευγάρι για τα «αρραβωνιάσματα», δηλαδή το προξενιό.

Εκεί θα γίνει το «ξύρισμα» του «Γαμπρού» και ο φημισμένος σκωπτικός διάλογος των δύο «συμπέθερων», με τη βλάχικη προφορά για το… «ελάττωμα» της «Νύφης». Γνωστοποιείται το μεγάλο μυστικό της «Νύφης» και τελικά οι «συμπέθεροι» δίνουν τα χέρια και συμφωνούν για το γάμο. Το γλέντι κορυφώνεται με τα νταούλια των Βλάχων να χτυπούν μέχρι το πρωί της Τρίτης. Το τελευταίο δρώμενο του Βλάχικου Γάμου είναι ο «χορός του πεθαμένου», στην πλατεία του «Αγιάννη».

Στην γιορτή των Αγίων Θεοδώρων, το επόμενο Σάββατο μετά την Καθαρά Δευτέρα, η «Νύφη» επιστρέφει στο πατρικό της σπίτι για να επισκεφτεί τους δικούς της και το γεγονός αυτό γίνεται αφορμη για νέα γλέντια και χορούς.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

ΒΑΓΙΑ ΘΗΒΩΝ

Το Φλάμπουρο της τιμής, γίνεται την Κυριακή της Τυρινής, το πρωί και είναι μια αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου.

Το Γαϊτανάκι, γίνεται την Καθαρά Δευτέρα και χορεύεται με 6 ζευγάρια χορευτών, γύρω από έναν μεγάλο στύλο που το κρατάει ένας της ομάδας. Στην κορυφή του στύλου είναι πιασμένες πολύχρωμες κορδέλες, το «γαϊτανάκι». Κάθε χορευτής κρατάει μια κορδέλα και τραγουδώντας κάποιο τραγούδι γυρνάει γύρω γύρω και περνάει, μια φορά μέσα και την άλλη από έξω από τον άλλον χορευτή, έτσι ώστε οι κορδέλες να πλέκονται πάνω στο κοντάρι δημιουργώντας διάφορα χρωματιστά σχέδια.

Το έθιμο χορεύεται από τη νεολαία και τους μαθητές των Βαγίων και ακολουθούν παραδοσιακοί χοροί, τραγούδια και προσφέρονται σαρακοστιανά εδέσματα σε όλους τους επισκέπτες, από το Σύλλογο Γυναικών Βαγίων.

ΚΑΠΑΡΕΛΛΙ ΘΗΒΩΝ

Κιθαιρώνεια, γίνονται την Κυριακή της Τυρινής, το πρωί, με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια, γαϊτανάκι, δωρεάν φαγητό και κρασί για όλους τους επισκέπτες.

ΠΛΑΤΑΙΕΣ ΘΗΒΩΝ

Γιορτή φασολάδας – γαϊτανάκι, την Καθαρά Δευτέρα, με παραδοσιακή μουσική, χορό, γαϊτανάκι και προσφέρονται δωρεάν φασολάδα, σαρακοστιανά φαγητά, λαγάνα και κρασί, σε όλους τους επισκέπτες.

ΠΡΟΣΒΑΣΗ

Η Θήβα απέχει την Αθήνα, περίπου 93 km, με εύκολη πρόσβαση μέσω της Ε.Ο. Αθήνας – Λαμίας ή από την Π.Ε.Ο. Αθήνας – Θήβας.

Επίσης μπορείτε να φτάσετε στη Θήβα με το ΚΤΕΛ Ν. Βοιωτίας ή το τρένο του ΟΣΕ έως το Σιδηροδρομικό Σταθμό Θηβών.

Τα Βάγια ανήκουν στο Δήμο Θηβαίων και απέχουν από τη Θήβα 15 km.

Οι Πλαταιές ανήκουν επίσης στο Δήμο Θηβαίων και απέχουν από τη Θήβα περίπου 18 km.

Αν βρεθείτε στη Θήβα για τις Απόκριες μπορείτε να επισκεφτείτε το Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών.

Περισσότερα γι’ αυτό μπορείτε να βρείτε στο σχετικό μας άρθρο: Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Θηβών.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

Πνευματικό Κέντρο Δήμου Θηβαίων, τηλ. : 22623 29244

Δημοτική Ενότητα Πλαταιών, τηλ. : 22620 98227

Δήμος Θηβαίων, τηλ. : 22623-50600-2, www.thiva.gr

ΚΤΕΛ Ν. Βοιωτίας, Εστίας 10, Θήβα, τηλ. : 2262027511-2, www.ktelthivas.gr