Νέα Καρβάλη Καβάλας, το Καππαδοκικό έθιμο «Σάγια» την πΠαραμονή των Θεοφανίων

Τα Σάγια,  Πηγή : https://ayla.culture.gr

Τα Σάγια : παλιό έθιμο της Καππαδοκίας που γίνεται στις 5 Ιανουαρίου, παραμονή των Θεοφανείων, στη Νέα Καρβάλη Καβάλας. Ανήκουν στον Κατάλογο της  Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας (2021). Για να παρακολουθήσετε το δρώμενο από την αρχή θα πρέπει να βρίσκεστε στη Νέα Καρβάλη στις 5 μ.μ., και έξω από το Ιστορικό & Εθνολογικό Μουσείο Καππαδοκικού Πολιτισμού – Στέγη Πολιτισμού Νέας Καρβάλης, καθώς από εδώ ξεκινάει η πομπή για τα σοκάκια του οικισμού. Το έθιμο ολοκληρώνεται αργά το βράδυ όταν όλοι συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία και χορεύουν παραδοσιακούς  χορούς, απ’ όλη την Ελλάδα,  γύρω από τη φωτιά. Προσφέρονται δωρεάν κεράσματα στους επισκέπτες όπως οι διάσημοι κουραμπιέδες Νέας Καρβάλης, και το ρόφημα χοσάφ, ζεστή  κομπόστα με αποξηραμένα φρούτα που φτιάχνεται ειδικά για τη γιορτή.

Πηγή : https://ayla.culture.gr

ΤΟ ΔΡΩΜΕΝΟ ΣΑΓΙΑ

Αναλυτικά το τελετουργικό :

• Τα Σάγια : μικρά παιδιά, αγόρια – κορίτσια, που παριστάνουν τους καλικάτζαρους. Φορούν στο πρόσωπο μια πάνινη μάσκα με κέρατα, στην οποία έχουν βάψει με κόκκινο χρώμα τα μάτια και το στόμα και με μαύρο τις κορυφές των κεράτων. Γύρω τους κρέμονται κορδέλες με κουδουνάκια ενώ στο χέρι κρατούν μπαστούνι ή ξύλο (μαγκούρα).
• Αρχηγός Σάγια : ο μεγαλύτερος από τα νεαρά αγόρια. Είναι ντυμένος με παλιά μαύρα ρούχα, και έχει βαμμένο το πρόσωπο με άσπρο φούμο (αλεύρι), για να μοιάζει με νεκρική μορφή. Για χέρια έχει ένα ξύλο δεμένο στην πλάτη και περασμένο μέσα από τα μανίκια του ρούχου που φοράει  (όπως το σκιάχτρο).
• Καμήλα- Καμηλιέρης : άντρες μεταμφιεσμένοι. Η Καμήλα (που κάτω από τη στολή κρύβονται δυο άντρες) συνοδεύεται από τον Καμηλιέρη. Φοράει σκούρα ρούχα, μαύρο σκούφο και έχει μαύρο φούμο στο πρόσωπο.
• Νύφη-Γαμπρός : συμβολίζουν τη γονιμότητα, και είναι όλοι άντρες. Το ζευγάρι το συνοδεύουν κοπέλες, που είναι άντρες μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες. Άλλοι άντρες, με ζωστήρες στα χέρια, παρακολουθούν τη Νύφη  και είναι έτοιμοι να επιτεθούν σε αυτούς που θα προσπαθήσουν να την κλέψουν  (κάτι που γίνεται για να προκληθεί αναστάτωση και γέλιο). Ο Αρχηγός Σάγια, μόλις αντιληφθεί ότι πάνε να κλέψουν τη Νύφη βγάζει άναρθρες κραυγές, χωρίς να μιλάει, για να ειδοποιήσει.
• Κεριά – Ιερές Εικόνες : τα κρατούν οι μεγαλύτερες γυναίκες του οικισμού (ανύπαντρες, παντρεμένες, χήρες). Τα αναμμένα Κεριά και οι Ιερές Εικόνες προστατεύουν με τη δύναμή την Πομπή από τα Σάγια, δηλαδή από τους καλικάτζαρους. Οι γυναίκες με τα  αναμμένα Κεριά και  τις Ιερές Εικόνες στα χέρια, που πήραν από το παρεκκλήσι των Αγίων Κων/νου & Ελένης (εντός του Ιστορικού Μουσείου),  περιμένουν υπομονετικά να ξεκινήσει η Πομπή.
• Πίτα Θεοφανείων : την κρατάει νεαρή γυναίκα (νιόπαντρη, χωρίς παιδιά), που είναι και η πρώτη της Πομπής, και πάνω υπάρχει αναμμένο Κερί. Η πίτα είναι νηστίσιμη, από αλεύρι, πετιμέζι, αμύγδαλα, καρύδια, σταφίδες, αποξηραμένα δαμάσκηνα, βερίκοκα και φέρει τη σφραγίδα των Θεοφανείων.
• Δίσκος με Σταυρό : σύμβολο δύναμης. Είναι στολισμένος με λουλούδια και στη μέση έχει τοποθετηθεί  ο Σταυρός. Οι νοικοκυρές που παρακολουθούν την Πομπή, προσκυνούν το Δίσκο του Σταυρού, για ευλογία, και ρίχνουν χρήματα (για να συμβάλουν στα έξοδα του εθίμου), φρούτα, ξηρούς καρπούς κλπ.
• Πομπή : ξεκινάει στις 5 μ.μ. από το Ιστορικό & Εθνολογικό Μουσείο. Πρώτα μπαίνει  η γυναίκα με την Πίτα των Θεοφανείων, ακολουθεί ο Δίσκος του Σταυρού, οι γυναίκες με τις  Ιερές Εικόνες και τα αναμμένα Κεριά, η  Καμήλα με τον Καμηλιέρη, η Νύφη, ο Γαμπρός, η  συνοδεία  τους και τελευταία τα Σάγια.
• Πρώτη Στάση της Πομπής : γίνεται στην εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου.

Πηγή : https://ayla.culture.gr

Οι γυναίκες εισέρχονται στην εκκλησία του Αγίου Γρηγορίου, προσκυνούν το Ιερό Σκήνωμα του Αγίου (που φυλάσσεται εδώ), ψάλλοντας  ταυτόχρονα το Απολυτίκιο των Θεοφανείων, το «Εν Ιορδάνη Βαπτιζομένους σου Κύριε…». Στη συνέχεια πηγαίνουν στα  καζάνια του Αγιασμού, κάνουν ένα γύρω ψάλλοντας πάντα το Απολυτίκιο, και μετά  βγαίνουν από την εκκλησία και ενώνονται με τους υπόλοιπους της Πομπής.

• Τελευταία Στάση της Πομπής : στην κεντρική πλατεία του οικισμού, για το άναμμα της φωτιάς, που συμβολίζει την κάθαρση. Πρώτα φτάνουν τα Σάγια, μετά  η Καμήλα, η Νύφη, ο Γαμπρός, οι συνοδοί κλπ. Φωνάζουν χορεύουν, κάνουν θόρυβο με τα κρόταλα (ξύλα) που κρατούν στα χέρια,  παρενοχλούν το πλήθος.
• Φωτιά : ανάβει από τις γυναίκες που εμφανίζονται τελευταίες. Η Φωτιά τρομάζει με τη δύναμή της  τα Σάγια, που φεύγουν έντρομα προς στα έγκατα της γης, μέχρι την επόμενη χρονιά που θα ξαναβγούν.
• Χορός : κυκλικός, γύρω από τη φωτιά. Οι γυναίκες περικυκλώνουν τη Φωτιά, ρίχνουν μέσα τα αναμμένα Κεριά για να φουντώσει, χορεύουν παραδοσιακούς χορούς από όλη την Ελλάδα,  και αφού κάνουν τρεις κύκλους στη συνέχεια ακολουθούν οι άντρες, τα παιδιά κλπ. Στο τέλος οι τολμηροί πηδούν πάνω από τις φλόγες, σταυρωτά, για το καλό της χρονιάς.
• Χοσάφ : ζεστό ρόφημα που φτιάχνεται ειδικά για το έθιμο και προσφέρεται σε όλους τους παρευρισκόμενους για να ζεσταθούν. Σε μεγάλα καζάνια με νερό που βράζει  προσθέτουν  ζάχαρη, κανέλα, γαρίφαλο και αποξηραμένα φρούτα (μοιάζει με ζεστή κομπόστα).
• Κουραμπιές Νέας Καρβάλης : παραδοσιακό γλυκό που φτιάχνεται με συνταγή από τους παππούδες πρόσφυγες της Καππαδοκίας (τουρκικά : kurabiye). Το μυστικό της γεύσης κρύβεται στο καλό βούτυρο. Λέγεται ότι συμβολίζει την ευτυχία (λευκό χρώμα) καθώς οι χιλιάδες  κόκκοι αλευριού και ζάχαρης είναι όσες οι ευχές και οι επιθυμίες που πραγματοποιούνται.

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

• Νέα Καρβάλη : παραθαλάσσιος οικισμός που ανήκει στο Δήμο Καβάλας (6 km Α. της πόλης της Καβάλας) με παραλία και λιμανάκι. Ιδρύθηκε το 1925 από πρόσφυγες που ήρθαν από το χωριό Γκέλβερι (Καρβάλη) της Μ. Ασίας.
• Ιστορικό & Εθνολογικό Μουσείο Καππαδοκικού Πολιτισμού : Ανακηρύχτηκε Ευρωπαϊκό Μουσείο της Χρονιάς (1997) και περιλαμβάνει συλλογές σχετικές με τον Ελληνοκαππαδοκικό Πολιτισμό. θα δείτε πολύτιμες φορεσιές, τις «τσουχάδες», ιστορικά έγγραφα και σπάνια βιβλία σχετικά με  την Καππαδοκία, κεραμικά, χειροποίητα χαλιά, παραδοσιακά κεντήματα, εικόνες κλπ που έφεραν οι πρόσφυγες από τη χαμένη πατρίδα, τηλ. : 2510 316192, https://www.cappadocianstudies.com.
• Εκκλησία Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου Εδώ φυλάσσεται το Ιερό Σκήνωμα του Αγίου Γρηγορίου αλλά και λείψανα της οικογένειάς του, που τα έφεραν οι Καππαδόκες από τη Μ. Ασία (1924). Ο Άγιος Γρηγόριος γεννήθηκε το 329 στην Αριανζό της Καππαδοκίας, αλλά μεγάλωσε στην κωμόπολη Ναζιανζό (γι’ αυτό  και λέγεται και Ναζιανζηνός), καθώς ο πατέρας του, επίσης Γρηγόριος, ήταν Επίσκοπος Ναζιανζού. Γιορτάζει στις 25 Ιανουαρίου, με μεγάλο θρησκευτικό πανηγύρι, τηλ. : 25103 16232.